Het leven van Adolphe Sax

Het leven van Adolphe Sax doet denken aan een fantastische klankfilm. De plaats van de handeling is Parijs in het jaar 1850. Sax zelf, een temperamentvol, ideeënrijk, ja haast een geniaal mens, voert met bewonderenswaardige energie en volharding strijd tegen een grote overmacht van instrumentbouwers, wie geen middel te slecht is, de gehaten - maar tevens gevreesden - invoerder van nieuwigheden onschadelijk te maken. Er is een atmosfeer van jaloezie, bekrompenheid en concurrentievrees in de instrumentenbranche en Sax heeft grote moeite zich staande te houden.Toch mogen wij hem daarom niet als een martelaar zien, want dat was hij zeer zeker niet.

Sax' leven zelf was zó merkwaardig, dat wij niet kunnen nalaten naast de historisch ontwikkeling van de door hem uitgevonden saxofoon wat uitvoeriger de geschiedenis van haar uitvinder mee te delen.

De vader van Adolphe Sax was instrumentenbouwer en had een kleine werkplaats in Brussel. ook hij deed reeds talrijke uitvindingen en mogelijk was de vader een nog groter genie dan de zoon.
Zijn proefnemingen verslondnen al zijn inkomsten. Van de vader is een harp met pianoklaviatuur afkomstig; in het bijzonder echter verdient onze aandacht een fluit met 22 toongaten, op grond waarvan hij tot de gedachte kwam: " Hoe groter de gaten, hoe voller de toon."
De koperen blaasinstrumenten van zijn firma: "Charles Joseph Sax" waren beroemd.
Een van zijn geniale uitvindingen is ook de "Cor Omnitonique", dit is een hoorn, die in een tijd waarin de nog valsklinkende ventielhoorns zich niet konden handhaven, reeds alle stemmingen in zich verenigde. Dit milieu en deze proefnemingen bleven op de oudste zoon Antoine Joseph, later Adolph genoemd, natuurlijk niet zonder invloed. Zelfs zal men de vader misschien ook enige verdienste voor de uitvinding van de saxofoon niet kunnen ontzeggen.

De jeugd van de op 6 November 1814 te Dinant aan de Maas (België) geboren Adolphe was eigenaardig. Een aantal ongelukken in zijn jonge leven overkwam de kleine Adolphe.
Nauwelijks twee jaar oud, deed Adolphe zijn eerste zelfstandige stappen. Hij viel van een trap van drie verdiepingen en stootte zijn hoofd aan een steen open. Men dacht dat hij dood was; dus niet....hij knapte zelfs buitengewoon snel weer op, maar...slikte spoedig daarna een speld i n.
Vervolgens ging hij op een kachel zitten en verbrandde aan één kant geheel.
Drie jaar oud zag hij zinkvitriool verdund met water voor melk aan en dronk het. Slechts door onmiddelijk ingrijpen en ingeven van een grote dosis olijfolie kon hij gered worden.
Een buskruitontploffing bezorgde hem nogmaals brandwonden. Vervolgens werden hij en de hele familie door loodwit vergiftigd, waarmee de vader op zijn werkplaats werkte.
daarna volgde een koperoxydevergiftiging van vader en zoon; later bij soldeer-werkzaamheden een arsenicum-vergiftiging, die hen op het kantje van de dood bracht.

In zijn slaapkamer had men nieuw geverniste voorwerpen opgehangen en ze 's avonds er niet uitgehaald. Men vond hem de volgende ochtend bewusteloos in bed.
Een steen viel van het dak juist op zijn hoofd en liet een lidteken achter. Tenslotte viel hij bij het spelen met andere jongens in de draaikolk van een sluis. Omdat onmiddelijk een man hem achterna sprong werd hij nog gered.
Begrijpelijk dat men hem "le petit Sax, le revenant" (de kleine Sax, het spook) noemde en zijn eigen moeder, wellicht moe van alle opwindingen en angsten, zei herhaaldelijk:"Adolphe zal niet lang leven."

Desondanks gaf zijn vader hem een grondige opleiding in de technike van de instrumentenbouw en liet hem aan het conservatorium muziekonderwijs geven.

Adolphe leerde fluit en klarinet blazen en bracht het tot een virtuositeit, vooral in het klarinetspel.
Reeds op 20 jarige leeftijd zien we hem op het podium bij een repetitie van het Brussels orkest Société Philharmonique. De dirigent had hem verzocht zijn nieuwe uitvinding aan de vas-klarinet te demonstreren. Door een gaatje , zo groot als een speldeprik, op de juiste plaats, was hij er in geslaagd de klank van het instrument belangrijk te verbeteren. Door zijn veelzijdige opleiding, die hem in staat stelde fouten, die zijn oor opmerkte, door technisch kunnen te verbeteren, heeft hij bijzonder veel te danken. Ook werd hij door deze opleiding de beste bespeler van zijn eigen instrumenten.

Nadat hij enige interessante maaksels klaar had, b.v. een fluit uit ivoor, die hij op 16 jarige leeftijd bouwde, was zijn eerste grote zelfstandige werk het verbeteren van de klarinet, die hij in 1835 tentoonstelde en die 24 kleppen had.In 1836 bracht hij een belangrijke verbetering van de basklarinet. deze werd tot die tijd steeds in de vorm van een fagot gebouwd, d.w.z. dubbel. Sax gaf haar de eenvoudige vorm, die ze tot heden heeft behouden. Deze vorm maakte het hem mogelijk, de applicatuur van het instrument belangrijk te vereenvoudigen. Verder gelukte het hem, zijn instrument wat de klank aangaat, zó te verbeteren, dat nog in hetzelfde jaar Meyerbeer in zijn "Hugenoten" de basklarinet gebruikte. In de nu volgende jaren ontstond de saxophone, voltooid in 1841, waarmee hij in 1842, dus 28 jaar oud, trots, maar zonder geld, te voet van Brussel naar Parijs ging. Rijk aan ideeën, arm aan geld, kwam hij in Parijs aan. Niet vermoedende welke strijd hem hier wachtte, slechts met 35 frcs, in zijn zak, gind hij onmiddelijk naar Berlioz. Deze zei niet veel, maar toen Sax de volgende ochtend de krant doorbladerde, vond hij een geestdriftig artikel, dat Berlioz over hem en zijn saxofoon had geschreven.

"De klankkleur van de saxofoon", schrijft Berlioz, "houdt het mideen tussen de klankkleur van een koper- en een hout-blaasinstrument. zij herinnert echter ook, alhoewel verwijderd, aan de klank der strijkers. Ik vind dat haar grootste voordeel schuilt in haar vele uitdrukkingsmogelijkheden. Laag en rustig, nu hartstochtelijk, dan droomerig en melancholiek, soms zacht als een echo, als een onbestemde, klagende suizelen van de wind in de takken, dan weer als de griezelige, wegstervende trillingen van een klok, lang nadat zij aangeslagen werd. Ik ken tot nu toe geen enkel instrument, dat deze bijzondere klank heeft, die aan de grens van het hoorbare schijnt te liggen."

Uit: De Saxophone, haar ontstaan, ontwikkeling, bouw, acoustische verhoudingen, enz. door E. Elsenaar,10 januari 1943.